Ο Camus, ο Bergman και η Ελλάδα του 2013 - Μέρος Ι

Η ζωή είναι παράλογη, κατά τον Camus (Καμύ), γιατί είναι χωρίς νόημα.    Η μοναδική και προσωπική σύλληψη  της φύσης τού ανθρώπου από τη συνείδησή του, η συνειδητοποίηση δηλαδή του παραλόγου, προκαλεί ένα μεικτό, παράξενο συναίσθημα. Η εξάρτησή του από το χρόνο, η υποταγή του στο θάνατο, η μάταιη ένταξή του σε καθημερινές, ομοιόμορφα επαναλαμβανόμενες  συνήθειες και η υποταγή του σε πλήθος προκαταλήψεων, γεννά στην ψυχή του το συναίσθημα της ματαιότητας, της απελπισίας και της αηδίας. Το συναίσθημα αυτό γίνεται ανυπόφορο, αν ο άνθρωπος δεν αποδεχθεί τις πραγματικές αιτίες που το προκαλούν. Η αποδοχή τους προσφέρει την αίσθηση της ελευθερίας, την απαλλαγή από ευθύνες και ενοχές. Αυτό που του μένει τότε, είναι η δράση. Ελεύθερος, χωρίς ανώφελες δεσμεύσεις και αναστολές χρησιμοποιεί το πνεύμα του και ασκεί τη δράση του, απαλλαγμένος από τα δεσμά κάποιου καθορισμένου εκ των προτέρων προορισμού. «Η συναίσθηση της ζωή του, της  επανάστασής του, της ελευθερίας του, σημαίνει ότι ζει και μάλιστα κατά το περισσότερο δυνατόν», αποφαίνεται ο Καμύ, τονίζοντας το πάθος που συνοδεύει την ελεύθερη συνείδηση του επαναστατημένου ανθρώπου.

«Θα’ λεγε κανείς ότι ο άνθρωπος είναι ικανός για όλα»
«Α, όχι, του είναι αδύνατο να υποφέρει ή να ευτυχεί για μεγάλα διαστήματα. Δεν είναι ικανός για τίποτα που ν’αξίζει τον κόπο».
[..]
«Όσο για μένα δεν τους αντέχω πια τους ανθρώπους που πεθαίνουν για μια ιδέα. Δεν πιστεύω στον ηρωισμό, ξέρω πως είναι εύκολος, κι έπειτα, έχω μάθει πως είναι και δολοφονικός. Το μόνο που μ’ενδιαφέρει είναι να ζεις και να πεθαίνεις γι’ αυτό που αγαπάς.
Α. Καμύ "Η πανούκλα"

Τα παραπάνω ενσωματώθηκαν στο πιο γνωστό έργο του, την "Πανούκλα".

     Το μυθιστόρημα χωρίζεται σε πέντε μεγάλες ενότητες, που καθεμιά προβάλλει κάποιο καίριο στοιχείο της φιλοσοφίας του συγγραφέα: Στην πρώτη παρουσιάζεται απρόοπτα το κακό, ο θάνατος και η απειλή του. Στη δεύτερη και τρίτη, συνειδητοποιείται το μέγεθος του κακού, παρατηρείται αυτοεγκατάλειψη του λαού και σπασμωδικές αντιδράσεις του, τελικά όμως αποφασίζεται η  οργανωμένη αντιμετώπισή του. Στην τέταρτη, το κακό κορυφώνεται, αλλά μαζί και η αποφασιστικότητα για την καταπολέμησή του. Στο τελευταίο μέρος δικαιώνεται ο αγώνας κατά του κακού, αλλά συνειδητοποιείται η ανάγκη διαρκούς ετοιμότητας για την καταπολέμησή του.


Η "Πανούκλα"  αρχίζει την άνοιξη του 194., στο Οράν και τελειώνει στις αρχές τού επόμενου έτους. Η υπόθεση έχει ως εξής : εντελώς αιφνιδιαστικά στην πόλη ξεσπάει  επιδημία πανούκλας.


Είχαν πάει στην Όπερα όπου παιζόταν ο «Ορφέας και η Ευρυδίκη». […] Κι είναι αμφίβολο αν πρόσεξε κανείς ότι στην άρια της δεύτερης πράξης, ο Ορφέας πρόσθεσε κάποιο τρέμουλο που δεν υπήρχε ως τότε, και πως το πάθος του είχε μια δόση υπερβολής όταν ικέτευε τον Κύριο του Άδη να συγκινηθεί από τα δάκρυά του. […] Και λες κι ο τραγουδιστής περίμενε αυτήν ακριβώς την κίνηση απ’ το κοινό, λες και οι ψίθυροι της πλατείας είχαν επιβεβαιώσει εκείνο που ένιωθε μέσα του, βρήκε την κατάλληλη στιγμή για να προχωρήσει προς τη ράμπα, κάπως άγαρμπα, είν’ η αλήθεια, με άκρα συσπασμένα κάτω από την αρχαία φορεσιά του, και να σωριαστεί μέσα στο βουκολικό σκηνικό που ποτέ δεν είχε πάψει να είναι αναχρονιστικό, αλλά που πρώτη φορά φανερωνόταν έτσι στα μάτια των θεατών και μάλιστα με φοβερό τρόπο. […] Ο Κοτάρ και ο Ταρού, που είχαν απλώς σηκωθεί όρθιοι, έμειναν μόνοι μπροστά στην εικόνα που έδειχνε καθαρά τι ήταν τότε η ζωή μας: η πανούκλα στη σκηνή, με τη μορφή ενός ξεχαρβαλωμένου σαλτιμπάγκου και στην αίθουσα τα λούσα που δεν ωφελούσαν πια, λησμονημένες βεντάλιες και δαντέλες που σέρνονταν στο κόκκινο των καθισμάτων.
Α. Καμύ "Η πανούκλα"

 Με τα κρούσματα ολοένα να πολλαπλασιάζονται,  η πόλη μπαίνει σε καραντίνα και αποφασίζεται η αντιμετώπιση της αρρώστιας με κάθε διαθέσιμο μέσο. Ψυχή τού αγώνα εναντίον της αρρώστιας είναι ο γιατρός Ριέ, ο οποίος συνεπικουρείται από ένα πλήθος προσώπων, φιλικών και άλλων. Ο αποκλεισμός γεννά πολλά προβλήματα και μεταβάλλει τη συμπεριφορά και το χαρακτήρα των ανθρώπων. 

Έτσι το πρώτο πράγμα που έφερε η πανούκλα στους συμπολίτες μας ήταν η εξορία. […] Ναι ήταν το αίσθημα της εξορίας, αυτό το κενό  που είχαμε μέσα μας, αυτή η ειδική συγκίνηση, ο παράλογος πόθος να ξαναγυρίζεις στα παλιά ή να επισπεύδεις το χρόνο, αυτά τα πύρινα βέλη της μνήμης. […] Το ξέραμε όμως πως αυτό το παιχνίδι δεν  μπορούσε να κρατήσει πολύ. Ερχόταν πάντα μια στιγμή που συνειδητοποιούσαμε ότι δεν έρχονταν πια τα τρένα. Και τότε βλέπαμε πως ο χωρισμός ήταν προορισμένος να διαρκέσει κι έπρεπε να συμφιλιωθούμε με τον χρόνο. Ξαναβρισκόμασταν έτσι στη θέση των φυλακισμένων, καταφεύγαμε στο παρελθόν, κι αν κάποιοι από μας έμπαιναν στον πειρασμό να ζήσουν στο μέλλον, δεν αργούσαν να προσγειωθούν απότομα, κουβαλώντας όλες τις πληγές που σε φορτώνει η φαντασία όταν την εμπιστεύεσαι.
                                Α. Καμύ "Η πανούκλα"


Η δοκιμασία από την οποία περνούν, ο κίνδυνος που τα απειλεί και η στέρηση των αγαπημένων τους, αναστατώνει την προσωπικότητά τους και τα στρέφει σε εγωιστικές εκδηλώσεις.

«Και τότε κατάλαβα πως ήμουν κι εγώ πανουκλιασμένος όλα αυτά τα χρόνια, κι ας πίστευα, μ’όλη μου τη ψυχή , πως αγωνιζόμουν ενάντια στην πανούκλα. Συνειδητοποίησα πως, έμμεσα, είχα προσυπογράψει το θάνατο χιλιάδων ανθρώπων ή ακόμη πως είχα προκαλέσει αυτόν τον θάνατο, αφού επιδοκίμαζα τις πράξεις και τις αρχές που τον είχαν προκαλέσει. Οι άλλοι δεν έμοιαζαν να ενοχλούνται από το γεγονός, και πάντως ποτέ δεν το συζητούσαν εύκολα. Όσο για μένα είχα αρχίσει να πνίγομαι. Ήμουν μαζί τους κι όμως ήμουν μόνος».
                        Α. Καμύ "Η πανούκλα"

 Με την ανθρωπιστική στάση του γιατρού Ριέ και άλλων γνωστών και φίλων, αναγνωρίζουν το σφάλμα τους,  μεταστρέφονται και βοηθούν στον κοινό αγώνα.
Η αρρώστια αιφνίδια, όπως ενέσκηψε, άρχισε να υποχωρεί και τελικά ύστερα από πολλές δοκιμασίες η πόλη σώζεται. Οι κάτοικοι επιδίδονται σε υλικές απολαύσεις με μεγαλύτερο τώρα πάθος, για να γιορτάσουν τη σωτηρία τους. Ωστόσο ο Ριέ κρατάει ψύχραιμη και επιφυλακτική στάση, γιατί η πανούκλα δεν υποτάσσεται εντελώς ποτέ. Το μικρόβιο διατηρείται σε λανθάνουσα κατάσταση και μπορεί να επανέλθει η επιδημία. Οι άνθρωποι είναι ανάγκη να επαγρυπνούν.




«Και ξέρω καλά πως καθένας την κουβαλάει μέσα του την πανούκλα, γιατί κανείς δεν έχει ανοσία. […] Τα υπόλοιπα, η υγεία, η ακεραιότητα, η αγνότητα, αν θέλετε, είναι αποτέλεσμα της θέλησης, μιας θέλησης που δεν πρέπει ποτέ να λυγίσει. Ο τίμιος άνθρωπος, αυτός που δεν μολύνει κανέναν, είναι ο άνθρωπος που επαγρυπνά και δεν αφαιρείται».

                                    Α. Καμύ "Η πανούκλα"




Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Ένας αιώνας από τη γέννηση του Ελύτη - επίκαιρος και ζωντανός

Σε αναμονή της φετινής Ταινίας ...